همانگونه وجود" نیل "درمصرموجب پیدایی تمدن بزرگ شده وجود رود "هلیل"نیززمینه شکل گیری تمدن کهن را فراهم ساخته وارزشهایی پی ریخته که موجب بالندگی است.
وجه تسمیه :جیرفت ازدوکلمه "جیر"به معنای پایین" افت" به معنای افتاده تشکیل شده است که روی هم مکانی گود وپایین افتاده است ونظر دیگر اینکه "جی" مخفف جوی آب نام داشته و"رفت" فعل ماضی از مصدر رفتن وروییدن وپاک کردن است که گفته می شود این شهر در گذشته به وسیله سیل مهیبی ازبین رفته که پس از آن گفته شده "جی رفت"
تاریخ جیرفت قبل از اسلام :
دلایل ومدارک معتبربخصوص کشفیات اخیروتپه های تاریخی موجودنه فقط ازوجود هزاران ساله جیرفت قبل ازاسلام حکایت دارد بلکه چنین پیداست عظمت وبزرگی هلیل رود رادربرابربا نیل مصر وتمدن جیرفت را با تمدن مصرمی توان برابری داد. به اعتقاد مورخین وباستان شناسان شهر جیرفت بر اثر سیل بنیان کنی نابود گردیده است وخرابه های کنونی شهر مسوم به دقیانوس یادگارآن است جیرفت درزمان مادها شهری آباد وپرجمعیت بوده اسکندر مقدونی درحمله خود به کرمان که به سال 325 قبل ازمیلاد روی داده است از این شهر عبور کرده شهری که گدروزیا خوانده شده است.
جیرفت بعد از اسلام:
اگرچه بیش از99%جمعیت کنونی این شهرستان مسلمان تشکیل می دهد وتعهد وتعبد آنان قابل انکار نیست
درابتدای حمله اعراب به ایران مقاومت هایی ازسوی مردم جیرفت صورت گرفت تا آنجا که دربیست سومین
سال هجرت برای اولین بار عبدالله بن عامرسردارعرب موفق به تصرف جیرفت شد وجود آب وهوای شبیه عربستان موجب شد تابرخی ازاعراب دراین دیارسکونت گزیده وآنجا را مناسب حال خود بدانند در عین حال برخی از زرتشتیان این شهر تااواسط قرن سوم هجری مقاومت وآئین خودرا حفظ کردند بقایای دخمه ها ومقبره های زرتشتیان دردامنه کوههای بارزودهنه- گمرکان-گرم سالا رضا وبرخی نواحی دیگرموجود
آثارشهرقدیم جیرفت
شهرقدیم جیرفت
قلعه سالاررضا
آرامگاه سالاررضا
جیرفت مدتها مکان مناسبی برای فعالیت فرقه های مختلف اسلامی بود تا آنجا یعقوب لیث صفاروبرادرش عمرلیث به جیرفت لشکر کشیده اند درابتدا مردم جبالبارز رامغلوب نموده وپس ازپیروزی عمرولیث در جیرفت مسجدی ساخت که تا قرن هفتم هجری به نام مسجد جامع موجود بود.
ملک قارود سلجوقی جیرفت راپایتخت زمستانی سلجوقیان قرارداده است چنانچه محمدبنابراهیم در کتاب تاریخ سلجوقیان جیرفت رامسکن غرباء روم وهند ومنزل مسافران بروبحروخزینه متمولان گنج ارباب قدرتمندان شرق وغرب می داند.
دکترپاریزی درکتاب پیغمبردزدان وتاریخ کرمان می گوید جیرفت درزمان ورود سپاه اعراب ومخصوصآ
درزمان حمله عمربه ایران شهربسیاری آبادی بوده که به دست اعراب تصرف شده است واسکندر پس
ازعبورازدشتهای داغ وسوزان درآن به آب ونان رسیده که این سرزمین درآن زمان پر جمعیت ترین ناحیه
کرمان به شمارمی رفته است .
حفاری های اخیر جیرفت ابعاد تازه ای ازتمدن هزاره های قبل ازمیلاد رادرجیرفت نمایان ساخته ارزش اشیاء به دست آمده که متاسفانه بوسیله فاچاقچیان درسراسرجهان به فروش رسیده دارای ارقام نجومی
وغیرقابل تصوری است .
دکترمجیدزاده سرپرست گروه حفاری جیرفت معتقد است درطول هلیل رودپادشاهی کهن وتمدن درخشانی
به نام "ارت" وجودداشته که درکتاب خودبه عنوان "جیرفت کهن ترین تمدن شرق"با توجه به نام "ارت"
جیرفت راکهن ترین نمدن شرق می داند واین تمدن کهن نه تنها به صورت دالان فرهنگی عمل می کرده بلکه
درتشکیل کهن ترین تمدن بین النهرین که به سومری ها نسبت داده شده نقش به سزایی داشته وشاید خواستگاه آن بوده است .
منبع :سایت تمدن
تمدن جیرفت تمدنی باستانی است که حداقل ۵٠٠٠ سال قدمت تاریخی دارد و در ایران کنونی بوده است
تحقیقات باستان شناسی بین المللی در جیرفت و ناحیه هلیل رود منجر به کشف مجموعــــه ی سایت های باستانی زیادی شده است.Sir Aurel Steinنخستین باستان شناسی بود که در اوایل دهه ی ١٩٠٠ در این ناحیه تحقیقاتی انجام داد. حداقل ١٢ مرکز در این ناحیه مورد کاوش باستانی قرار گرفته است که قدیمی ترین آنها به نظر می رسد قدمتی بیش از ۵٠٠٠ سال داشته باشد.
اکتشافات اتفاقی اخیر منجر به کاوش های غیر قانونی و غارت این مرکز باستانی شد. شمار اشیاء قاچاق شده به حدی بود که نیروی انتظامی مجبور به گسیل نیرو به منطقه شده تا از غارت بیشتر آن محل جلوگیری کند. پلیس بین الملل نیز برای توقیف این اشیاء در حال همکاری با این نیرو است. مهمترین مکان های این تمدن عبارت اند از
1- شهر سوخت2- تپه بمپور3- اسپیدژ4- شهداد5- تل ابلیس 6- تپه یحیی. برخی از این مکان ها در استان همجوار،سیستان و بلوچستان، قرار دارند. یافته های جدید حاکی از وجود یک تمدن مستقل عصر برنزی با زبان و معماری منحصر به خود است.
کاوش گران در جیرفت معتقد ندکه این تمدن، بازمانده پادشاهی آراتا است، گرچه برخی دیگر این نظر را قبول ندارند. اما آنچه که مسلم است این است که این سرزمین دارای صنعت کوزه گری بزرگی بوده است و محل عبور و مرور تجار بوده است. این سرزمین با علامیان روابط فعالی داشته اند. در یک کاخ در این مکان یک نوشته بر روی یک آجر شکسته پیدا شده است که از قدیمی ترین کتیبه یافت شده عیلامی در شوش ٣٠٠ سال قدیمی تر است.این آجر بسیار شکسته است و پیدا کردن نام این پاد شا هی دشوار است. مصنوعات ما قبل تمدن بین النهرین کاوش های باستانی در جیرفت منجر به کشف چندین شئ متعلق به هزاره چهارم قبل از میلاد شده است.
کاوش های باستانی اخیر در جیرفت، بهشت پنهان باستان شناسان، منجر به کشف یک مجسمه برنزی شد که سر یک بزی را نشان می دهد و این شئ متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد است. این مجسمه کشف شده در جیرفت نشان می دهد که تاریخ ناحیه هلیل رود به هزاره چهارم ما قبل میلاد می رسد و این تاریخ از برخی تمدن های بین النهرینی فراتر است.
یکی از دلایلی که باستان شناسان و تاریخ نگاران برای مهد تمدن بودن بین النهرین ذکر می کنند این است که قدیمی ترین آثار وشواهد تاریخی یافت شده در جیرفت مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد و جدید تر است، آنها نتیجه می گیرند که این ناحیه نمی تواند محلی باشد که تمدن از آنجا آغاز شده است. اما برخی شواهد فرهنگی و اشیاء باستانی متعلق به هزاره چهارم ما قبل میلاد است و در عین حال در یک کاوش در سایت ماتوت آباد دلایلی را ارائه می دهد که تاریخ این ناحیه به هزاره ششم قبل از میلاد می رسد. علاوه بر اشیای یافت شده کنونی، باستانشناسان موفق به یک مجسمه برنزی سر یک بز شده اند که سوالات جدیدی درباره تاریخ این ناحیه و اینکه آیا این تمدن از تمدن بین النهرین قدیمی تر است را بر می انگیزد. دو نوع متفاوت سفال در این گورستان یافت شده است که برخی از آنها متعلق به هزاره سوم قبل از میلاد است و نیز برخی به هزاره چهارم ما قبل میلاد بر می گردد. گمان می رود این ناحیه در هر دو دوره یک گورستان بوده است. اما حفاری های زیر این گورستان نشان می دهد که این منطقه در طی هزاره ششم قبل از میلاد یک مکان مسکونی بوده است. بعد از این دوره ناحیه کم کم بوسیله رسوب و لایه ها در طی دوره های ١٠٠٠ ساله پوشانده شد.
گروه باستان شناسانی که در این ناحیه مشغول کار هستند در حال حاضر مشغول کاوش های بیشتر برای مطالعه لایه های پایینی هستند عملیات ژئوفیزیکی که توسط کارشناسان فرانسوی انجام گرفته شده است، نشان می دهد که در این ناحیه حداقل ١٠ دوره تاریخی و باستانی متعلق به تمدن های مختلف در دوره های مختلف وجود داشته است. بنابر اظهارات کارشناسان فرانسوی که این ناحیه را مورد مطالعه قرار داده اند، شواهدی از این تمدن ها باقی مانده است که شاید تا عمق ١١ متر در زیر زمین دنبال شوند. آنچه که درباره سند فرهنگ تل ابلیس در بردسیر واضح است را می توان در همه بخش های ناحیه دنبال شود. فرهنگ تل ابلیس ، مشهور به دوره علی آباد( هزاره چهارم قبل از میلاد) توسط باستان شناسی آمریکایی ژوزف کالدول آشکار گردید. غارت گورستان ماتوت آباد توسط قاچاقچیان که باعث یک بحران باوری نکردنی در باستان شناسی شد، توجه افکار عمومی منطقه را به خود جلب کرد. فقط در یکی از گورستان ها ٣٠ ظرف سنگی به غارت رفت. برخی ظرف فلزی و سفالی و نیز اشیاء طلایی نیز توسط قاچاقچیان به یغما رفت. اکتشافات در لایه های پایینی گورستان جیرفت نشان می دهد که تاریخ این منطقه به هزاره چهارم ما قبل میلاد می رسد. این صحه ای است بر این ادعا که جیرفت مدت های پیش تر مهد تمدن بوده است ولی این ادعا توسط سازمان های جهانی تایید نشده است. مطالعات تحقیقی بر روی آثار یافت شده در جیرفت در یک مرکز مطالعاتی در آمریکا نشان می دهد که مواد کشف شده در این ناحیه به قرن سوم قبل از میلاد تعلق دارند. با توجه به یک کتیبه که پیش تر در این ناحیه یافت شده است، باستان شناسان معتقداند زبان نوشتاری در جیرفت از نمونه یافت شده در بین النهرین قدیمی تر است و زبان نوشتار از این ناحیه به بین النهرین رسیده است. زبان نوشتار باستان شناسان معتقدند که جیرفت شهری بوده است که برای نخستین بار نوشتار بوجود آمده است. مطالعاتی که توسط ۵ زبان شناس از آمریکا، فرانسه، روسیه، دانمارک و ایران بر روی یک کتیبه یافت شده در جیرفت نشان می دهد این نوشته عیلامی ٣٠٠ سال از نمونه یافت شده در تمدن بزرگ شوش قدیمی تر است. باستان شناسان معتقداند که جیرفت منشاء زبان نوشتاری عیلامی بود است که از طریق آن سیستم نوشتار توسعه یافت و سپس در کشور پراکنده گردید و به شوش رسید.در مقایسه با سومر بسیاری باستان شناسان معتقدند که تمدن جیرفت مانند شوش و بین النهرین دارای اهمیت است. این در حالی است که مجیدزاده معتقد است یافته ها نشان می دهد که تمدن جیرفت شاید از تمدن سومر که قدیمی ترین تمدن شناخته می شود قدیمی تر باشد.
تمدن جیرُفت یا شهرنشینی جیرُفت نام یافته‌های باستانشناسی تازه ایست که در استان کرمانایران در ۲۸ درجه و ۴۸ دقیقه پهنای جغرافیایی و درازای جغرافیایی ۵۷ درجه و ۴۶ دقیقه در نزدیکیجیرفت و هلیل‌رود به دست تیمهای چند ملیتی باستانشناس در دست بررسی و پژوهش است. یافتن چنین نقطه‌ای افقی تازه در یافته‌ها و نگره‌های باستانشناسان درباره تمدن خاورمیانهگشود.
این تمدن مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش (پیش از تمدن بین النهرین) است. و به این طریق به عنوان کهن ترین تمدن شرق شناخته می‌شود که در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رود سکنی داشته اند. در این محل چند لوحه گلی یافت شده و به خطی هندسی روی آن مطالبی نوشته شده که هنوز رمز گشایی نشده ولی در کل روایتگر آنست که این مردم مخترع خط و زبان بوده اند نه سومریان. پیش از این پنداشته می‌شد اولین مخترعین خط٬ ابتدا سومریان و سپس ساکنان نواحی جنوبیمیان‌رودان و تمدن ایلام در خوزستان باشند. وسایل به دست آمده از این تمدن تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگصابون و گاه وسایل مفرغی را شامل می‌شود. اهم صنعت منطقه همان کنده کاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است وموارد کاربردی و زیبایی شناختی رادربر می‌گیرد. در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد که البته تصاویر مار وعقرب معمول تراست. نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه راازسایر مناطق و تمدن های دیگر جدا می‌کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است. در برخی طرحها دیده می‌شود در دور تا دور ظرف چند حیوان در هم تنیده وجود دارند که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده.
در سفری که اخیراً به جیرفت و محوطه باستانی کنار صندل داشتم دو شئ باستانی کوچک یافتم. یکی قطعه سنگی سیاه معروف به سنگ صابون است که روی آن سه شیار موازی کنده و داخل آن با نوع نمک پر شده است جز حلقه آخر که قطر متوسط ۲ میلیمتر دارد فاقد نمک است. هنوز پی به کارایی آن نبرده ام. چون به شکلی خاص نیست و کنده کاری خاصی سوای آن ۳ شیار ندارد. یکی از احتمالات که ممکن است تا حدی هم خنده دار به نظر برسد آن است که شی تکلیف شاگرد از استادکار است. چون به علاوه موارد بالا دقت زیادی در آن صورت نگرفته و حتی یکی از شیار های آن کامل نشده و یکی دو میلیمتر از آن باقی مانده.
شی دیگر قطعه سفال دولایه به ضخامت متوسط ۵/۳ میلیمتر است که یک لایه داخلی از سفال معمولی به ضخامت ۲ میلیمتر و لایه بیرونی سفالی سیاه رنگ و از ترکیب گل رس با نوعی ماده رنگی به دست آمده که ضخامتی حدود ۵/۱ میلیمتر دارد. این قطعه کوچک خود به تمدن صنعتی عظیمی اشاره دارد:
- انحنای کم قطعه از قطر شاید بیش از یک متر ظرف در آن قسمت حکایت دارد. اگر آن ضخامت ناچیز را درنظر آورید عظمت کار را درک خواهید کرد.
- ۲ لایه این قطعه از هم جدا نیست؛ که از نوع شکست آن کاملاً مشهود است. این بدان معناست که زمانی لایه دوم کشیده شده که علاوه بر خام بودن هنوز تر بوده و با توجه به ضخامت کم، قطر زیاد و انعطاف پذیری زیاد قطعه تر کاریست که باید رد زمان کم (کمتر از دو ساعت) و دقت زیاد انجام گیرد.
- مورد دیگر آثار موجود در بدنه داخلی ظرف است که نشان دهنده انجام کار روی چرخ سفالگری عظیمی است. (که ساخت آن چرخ هم نیاز به تبحری خاص دارد). در لایه خارجی آثار گردش دیده می‌شود ولی خطوط به گونه‌ای است که یادآور می‌شود در زمان کشیدن لایه دوم سفال هنوز روی چرخ بوده است.
تنها علتی که برای وجود لایه رنگی خارجی می‌توان در نظر گرفت جنبه زیبایی کار بوده و گرنه لایه دوم زحمت و هزینه بسیاری در بر داشته و در کارایی هم اثری ایجاد نمی‌کرده.
نکاتی در مورد این تمدن
این تمدن مربوط به ۵۰۰۰ سال پیش (اندکی پیش از تمدن بین النهرین) است. و به این طریق به عنوان کهن ترین تمدن شرق شناخته می‌شود که در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رودسکنی داشته اند. در این محل چند لوحه گلی یافت شده و به خطی هندسی روی آن مطالبی نوشته شده که هنوز رمز گشایی نشده ولی در کل روایتگر آنست که این مردم مخترع خط و زبان بوده اند نه سومریان.
از موارد دیگر یافت شده کوه کند مردی دست به سینه است. بالا تنه لخت و پایین تنه ملبس به دامنی منقش به طرح مثلث مشکی است. متاسفانه قسمتی از بالا تنه از میان رفته و اثری از آن در دسترس نیست. ارتفاع کنونی اثر حدود ۲۰/۱ متر است که تخمین زده می‌شود ارتفاع۲۲۰ سانتیمتر داشته است. که در لایه‌ای خشت و گلی در تپه کنده شده.
وسایل به دست آمده از این تمدن تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ صابون و گاه وسایل مفرغی را شامل می‌شود. اهم صنعت منطقه همان کنده کاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر می‌گیرد. در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد که البته تصاویر مار و عقرب معمولتر است. نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه را از سایر مناطق و تمدنهای دیگر جدا می‌کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است. در برخی طرحها دیده می‌شود در دور تا دور ظرف چند حیوان در هم تنیده وجود دارند که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده.
تمدن جیرفت گواهی است بر حضور انسان‌های اندیشمند و توانایی که حدود پنج هزار سال پیش توانستند با دنیای اطراف خود ارتباط صنعتی، اجتماعی، اقتصادی و تولیدی برقرار کنند.
کشف اتفاقی یک ظرف از دوره ای کهن در سال ۱۳۸۰ به وسیله یک روستایی در منطقه ” کنار صندل ” جیرفت، زمینه آغاز کاوش های باستانی در این منطقه شد.
کار آن مرد روستایی اگر چه تا مدتی از سوی غارتگران فرهنگی به دلیل ناشناخته بودن منطقه تداوم یافت، اما در اواخر همان سال بود که با پیگیری رسانه ها و علاقه مندان به میراث فرهنگی کشور، هیات هایی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای شناسایی بیشتر به منطقه فرستاده شدند که حاصل آن ثبت بیش از ۸۰ محوطه باستانی و آغاز کاوش های باستان شناسی در این منطقه بود. سیر مطالعات نیز به گونه ای پیش رفت که تاکنون ۵ فصل کاوش باستانی در منطقه انجام شده است و با نتایج به دست آمده از این کاوش ها، به گفته کارشناسان، تمدن جیرفت، نظریه های باستان شناسی در مورد تمدن های شرق را متحول خواهد کرد.
” جیرفت را کهن ترین تمدن شرق می دانیم و به دنبال اثبات این مدعا هستیم که تمدن جیرفت و داده های باستان شنای در این منطقه، نظریه های باستان شناسی بزرگ دنیا درباره تمدن شرق را به هم خواهد زد”. وی مورد نتایج کاوش های خود در جیرفت می گوید: ” اکنون مطمئن شده ایم که جیرفت از تمدن بین النهرین قدیمی تر و وسیع تر بوده است و مطالعات و کاوش ها نشان می دهد که جیرفت بزرگ ترین مرکز تجاری جهان بوده است”. این باستان شناس در ادامه می گوید : ” شرایط مطلوب آب و هوایی در جیرفت و وجود انواع محصولات کشاورزی موجب شد تمدنی در این منطقه شکل بگیرد که در دوره باستان بهشت جهان محسوب می شده است”.
مجید زاده تاکید می کند: ” این منطقه به قدری غنی است که کارهای پژوهشی، در این منطقه تنها قطره ای از دریاست و در واقع جیرفت سرفصل جدیدی را در تاریخ ایران و جهان باز خواهد کرد”.
دست کم ۵۰ سال کار داریم
اما کارشناس مسئول باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان درمورد فصل جدید کاوش در مناطق باستانی جیرفت می گوید: ” با توجه به گرمای منطقه، در فصل های پائیز و زمستان تیم های کاوش باستان شناسی در این مناطق فعالیت می کنند”. علیداد سلیمانی با اشاره به این که از آبان ماه تا پایان بهمن سال ۸۵ به مدت چهار ماه،
پنجمین فصل کاوش انجام شده است، اظهار می دارد: ” امسال نیز از نیمه از آبان ماه ششمین فصل کاوش در مناطق تاریخی شهرستان جیرفت آغاز خواهد شد”. وی در مورد نتایج پنج فصل کاوش باستان شناسی به دست آمده است بسیار رضایت بخش بوده و این کاوش ها از لحاظ مشخص کردن سیر تاریخی منطقه بسیار جالب توجه است”.
وی تاکید می کند: ” برای شناخت دقیق منطقه از لحاظ باستانی دست کم به ۵۰ سال کار مداوم نیاز داریم و از سال گذشته گستره وسیعی شامل دو تپه و دو گورستان مورد کاوش باستانی قرار گرفته اند”. این مقام مسئول باستان شناسی در مورد نحوه مرمت آثار کشف شده در حوزه تاریخی هلیل رود نیز می گوید: ” درپایگاه باستان شناسی جیرفت، کارشناسان مرمت و احیای آثار تاریخی در کارگاه ایجاد شده این پایگاه حضور دارند و اشیای کشف شده قابل مرمت برای ترمیم به آن ها تحویل داده می شود و غیر از این رویه ای برای مرمت اشیا خصوصاً به دست افراد غیر کارشناس، وجود ندارد”.
این کارگاه از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را همزمان با کاوش های باستانی حوزه هلیل رود آغاز کرد که تا سال ۸۳ فعالیت آن به صورت فصلی و همزمان با کاوش بود اما بعد از آن به کارگاه دائمی حفاظت و مرمت اشیا و آثار به دست آمده از این منطقه تبدیل شده است.
علیداد سلیمانی همچنین با تقسیم اشیای کشف شده باستانی به دو نوع مطالعاتی و موزه ای می گوید: ” آثار مطالعاتی وسایل کشف شده ای است که بیشترشان به صورت ناقص به دست می آید که کار مطالعاتی توسط باستان شناسی برروی آن ها انجام می شود”.
او در مورد آثار موزه ای نیز می افزاید :” آثاری که به صورت سالم و قابل مرمت کشف می شود پس از ترمیم در اختیار امین اموال تیم باستان شناسی قرار می گیرد که به انبارهای محافظت شده منتقل می شود و یا به موزه های کشور برای بازدید همگانی انتقال می یابد”.
این کارشناس باستان شناسی تصریح می کند :” هم اینک که کاوش های باستان شناسی در منطقه متوقف است، در مناطق باستانی کارهای حفاظتی با تمام توان انجام می شود تا منطقه از دستبرد غارتگران فرهنگی و تاریخی مصون بماند”.
ادامه کاوش های باستانی در جیرفت فصل های جدیدی از تاریخ غنی این سرزمین را به روی ما ایرانیان خواهد گشود.
تاریخی که می تواند برای مردم این سرزمین پشتوانه ای باشد که آینده ای روشن را برای آن بسازند با این تصویر که تمدن جیرفت تنها یکی از ده ها تمدن و منطقه تاریخی است که در این سرزمین پهناور شناخته شده است.
