آثاروبناهای تاریخی :ازغنی ترین عناصرفرهنگ مادی هرسرزمین که نشانه تمدن نیاکان آن جامعه وشناسنامه ای برای بیان موجودیت یک تاریخ است ،آثارباستانی بجای مانده آن اقلیم می باشد.درجای جا ی سرزمین پهناورواسلامیمان –بخصوص دراقلیم ایرانیان باستان (کرمان )-آثارونشانه هایی ازتاریخ کهن ودیرینه کشورمان وجودداردکه هریک ازآنها گوشه هایی ازتمدن وتاریخ پرافتخارمان رابازمی نمایند.حفظوحراست ازاین آثاروابنیه علاوه براینکه باعث پاسداری ازقدمت ودیرینگی تاریخی سرزمینمان راسبب می شود،می تواندزمینه سازرشدوتوسعه صنعت گردشگری نیزشودومشتاقان وعلاقمندان این قبیل آثاروابنیه راازداخل یاخارج به دیدارمواریث فرهنگی گرانسنگ این دیار،روانه نماید.نکته مهم درخصوص آثاروبناهای تاریخی اینکه ،اگرچه مهمولا"جاذبه های چون مشتاقیه ،گنبدجبلیه ،مسجدجامع ،مسجدامام (ملک)و...درکرمان ،وآثاری چون آستانه شاه نعمت اله ولی ،باغ شاهزاده درماهان وآستانه شاهزاده حسین درجوپاروارگ تاریخی دربم موردبازدیدقرارمی گیرند،امانبایدفراموش کردکه آثاری باقدمت بیشتردرکرمان وجوددارد،مانندتپه یحیی درصوغان بافت ،مجموعه سنگی میمند،تل ابلیس دربردسیر،آقوس شهدادوویرانه های شهردقیانوس یاشهردسیوس جیرفت که طول عمربرخی مانندمجموعه میمندبه قریب 10هزارسال پیش ازاین می رسد،اثری که ردپای تاریخ وفرهنگ این دیاربه شمارمی رودونشان ازانسانهائی است که فرهادگونه باتیشه عشق وایمان ،دل سنگ راشکافته ونقشی ازهمت وحمیت خودرابرسینه کوه نشانده اند.البته قابل ذکراست که کرمان ازلحاظ ابنیه تاریخی جزوپنج شهراول ایران به حساب می آید.
1-باغ شاهزاده ماهان {ماهان -1298هجری قمری }:
باغ شاهزاده یکی ازعالیترین وزیباترین باغ های سنتی ایران محسوب می شود.این باغ درنیم فرسنگی ماهان دردامنه کوههای تیگران جلوه گری می کندوازیادگارهای عبدالحمیدمیرزافرمانفرما-حاکم کرمان ،دراواخردوره قاجاریه است .گویندکه چون خبرمرگ ناگهانی حاکم رابه ماهان بردند،بنایی که مشغول تکمیل سردرساختمان بود،تغارگچی راکه به دست داشت محکم به دیوارکوبیدوکاررارهاکرده وفرارنمودآن طورکه جای خالی یک کاشی همچنان برسردرورودی خودنمائی می کند.این باغ ،دارای سردروورودی بسیارزیبا،عمارت شاه نشین وحمام می باشد.ازقسمتهای ارزشمندباغ شبکه آبرسانی وحوض های آن می باشدکه درمحورمرکزی باغ قراردارد.درجلوی عمارت اصلی ،حوض بزرگی باپنج فواره مشاهده می شودوآب این حوض که سرچشمه آن قنات معروف تیگران است به پاشویه سنگی اطراف آن ریخته وازآنجا به طرف ده شرشره آبشارگونه جاری می شوداین شبکه آبرسانی ازنظرطراحی ،شاهکارمحاسبه ودقت به شمارمی رود.
2-گنبدجبلیه :
گنبدجبلیه ،درمنتهی الیه شرقی کرمان درنزدیکی دوقبرستان صاحب الزمان وسیدحسن کرمان گنبدبزرگ وعجیبی ازسنگ وگچ بناگردیده که دست تطاول روزگاردرتخریب آن کوتاه آمده است .این گنبدهشت ضلعی که گنبدکه به گنبدگبری نیزشهرت داردتماما"ازسنگ است وعرض پی آن نیزدرپایه به 3مترمی رسد.درهشت طرف آن هشت دربعرض دومترقرارگرفته که اخیرا"برای مستحکم ساختن بناوجلوگیری ازتخریب آن درگا ههاراباسنگ مسدودکرده اندوفقط یکی رابازگذاشته اند.قسنت بالای گنبدازآجرساخته شده است ودرداخل ظاهرا"گچبری هاوتزئین کاریهایی وجودداشته که قسمت بالاریخته وقسمت پائین راتخریب کرده اند.ازتاریخ بنای این گنبدمطلبی ذکرنشده است سرپرسی سایکس درکتاب هشت سال درایران می نویسد:ازقبرستان که ردمی شویدیک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهیددیدکه گنبدی به شکل دوهلال برآن قرارگرفته وقطرداخل آن 18فوت وهرطرفی نیز18فوت ونوک آن اجری ومنتهی الیه آن دایره می باشد.این محل راجبلیه می نامندوتنهاساختمان سنگی کرمان همین گنبدجبلیه است .ایرانیان معتقدندکه این محل آتشکده یامقبره یکی اززرتشتیانبوده وبرخی نیزعقیده دارندکه مزارسیدمحمدتباشیری است .ولی نسبت اخیررادربعضی نقاط تکذیب می کنند.برخی این گنبدرامتعلقه به سلجوقیان می دانند.ولی این ادعادرست نیست ."جبلی "تحریف یافته کلمه "گبری "است وبرطبق قواعداشتقاقهای فارسی "گ"به "ج"بدل شده است قدمت این گنبدراازاین کلمه که آن راگنبد"گبر"نیزگفته اندمی توان حدس زدکه شایدمربوط به پیش ازاسلام باشدوازبناهای زرتشتی وگبری است گرچه استیل آن بااستیل آتشکده تطابق نداردازسبک معماری آن نیزاستباطمی شودبنای مذکورمربوط به اواخردوره ساسانی می باشدکه اوائل اسلام نعمیرومرمت شده است ویااینکه دراوایل اسلام باالهام ازمعماری ساسانی بناگردیده است .درساخت این گنبدبه جای آب ازشیرشتراستفاده شده است که مورخان ومعماران دلیل استحکام این بناراهمین امرمی دانند.دراطراف این بناجنگل کاری شده ودرختان سرووکاج آن جنگلی بانام جنگل قائم راتشکیل داده اندکه ازتفرجگاه های کرمان است این بنادرسال 1388 به موزه تبدیل شده است.
3-مسجدامام خمینی :(مسجدملک)
بزرگترین مسجدکرمان است که سابقه تاریخی آن به قرن پنجم هجری( درسال 478زمان توران شاه سلجوقی)می رسد.این مسجدباشبستان های متعددوصحن وسیع وقنات مستوره (منسوب به نام دخترتوران شاه )که آب آن روزگاری ازمیان مسجدعبورمی کرد،جاذبه خاص خودراحفظ کرده است .برج آجری وسه محراب گچ بری شده ،دراین مسجددیدنی است .
4-مقبره خواجه اتابک :مقبره خواجه اتابک ازبناهای قرن ششم هجری وآثارباستانی اواخره دوره سلجوقیان است .بناازداخل چهارضلعی وازخارج به صورت هشت ضلعی ساخته شده است .ازعمده ترین ویژگیهای این بنا،خطوط کوفی وثلث باگچ وآجردرنمای داخل آن می باشد.
5-گنبدسبز:
اثرمذکورازمدرسه وآرامگاهقراختائیان کرمان تشکیل می شده که درحال حاضرتنهاسردرورودی مدرسه باقی مانده است .زیباترین اثرایوان ،کاشیکاری معرق آن است که درنوع خودبی نظیراست .همچنین دوستون پیچکی شکل دوطرف ستون ایوان چشمگیراست .
6-مسجدجامع :
یکی اززیباترین مساجدایران است که دارای سردررفیع ،صحن ،ایوان وشبستان می باشد.این مسجددردوران حکومت امیرمبارزالدین محمدمظفرسرسلسله آل مظفربناگردیده است وتاریخ آن به موجب کتیبه سردرشرقی ،750هجری قمری است ارزشمندترین قسمت بنا،کاشیکاری معرق محراب وسردرشرقی مسجداست .
گنبدمشتاقیه (سه گنبد):
مشتاقیه مرکب ازسه گنبداست که سه مقبره مشتاق علیشاه وشیخ اسماعیل وکوثرعلیشاه رادرخودجای داده .لازم به ذکراست که قبل ازتدقین عرفای یادشده ،دراین مکان مقبره میرزاحسین خان راینی حاکم کرمان (1202هجری قمری )بوده که به دلیل ارتباط مشتاق وحسین خان ،یاران اواین مکان
راترجیح دادند.کاشیکاری وتزینات داخل بنا چشمگیراست .
8-مزارشاه نعمت اله ولی :
بخش اصلی آستانه شاه نعمت اله ولی که همچون نگینی برتارک این دیارمی درخشد،ازیادگارهای احمدشاه بهمنی دکنی ،ازارادتمندان شاه نعمت اله ولی است .وبقیه درزمان شاه عباس اول ،محمدشاه وناصرادین شاه ،ایجادشده است .
9-قلعه دختروقلعه ادشیر:
درشمال شرقی ودرداخل محدوده شهرکرمان بقایای دیدنی دوقلعه بزرگ به چشم می خورد.یکی "قلعه دختر"یا "قلعه گواشیر"است که به عنوان یکی ازآثارمعروف تاریخی شهرکرمان محسوب می شود.مولف جغرافیای کرمان معتقداست که درحدود220سال پیش ازمیلاد،به هنگام فتح کرمان به دست اردشیربابکان این محل گواشیرومرکزولایت کرمان بوده است این قلعه که دربیشترتواریخ به نام "قلعه کوه "ازآنیادشده است ،امروزفقط به نام قلعه دخترخوانده می شودوبرفرازصخره ای ازسنگ قرارگرفته وبقایای آن هنوزمایه شگفتی بیندگان است .این قلعه متعلق به دوران ساسانیان می باشد،که بازمانده معبدآناهیتاوپرستش گاه ایزدباددرآن منطقه است ."آناهیتا"نگهبان آب ها،زنان ،گیاهان وباروری بوده است .قلعه دیگر"قلعه اردشیر"است که این قلعه نیزدرمجاورت قلعه دخترقرارداردقلعه اردشیردربالای تپه مرتفعی واقع شده که باسطح جلگه قریب 150مترارتفاع دارد.دیوارهای قلعه ازخشت های بسیارضخیم ساخته شده ،که ازابعادخشت های معمولی ومتداول بسیاربزرگتراست .درفاصله بین دوقلعه ساختمانهای مثل قصر،عبادتگاه و...دیده می شود،ازقطعات کاشی هایی که "میجرساکس "درمحوطه قلعه دیده ،برمی آیدکه ازساختمانهای آن علاوه برجنبه نظامی ،جنبه بزمی نیزداشته وهنرهای ظریفه درتزیین آن دخیل بوده است .این قلعه منسوب به اردشیربابکان است .اردشیربابکان بنیانگذارشاهنشاهی ساسانی ،دراوایل تشکیل حکومت مقتدرمرکزی ،وپس ازفروکش کردن شورش شهرهای داراب گردونی ریزدراستان فارس به قصدبازپس گیری کرمان حرکت کرد.چون درآنجاحاکمی به نام بلاش (ولخش )ازخاندان اشکانی بودودم ازاستقلال می زد،اردشیربابکان بااوجنگید،اورااسیروپسرخودراحاکم کرمان کرد.
10-مجموعه کنجعلیخان :
این مجموعه مشتمل بر:میدان ،حمام ،اب انبار،کاروانسرا،مسجد،ضرابخانه وبازاراست که درنوع خودکم نظیروشایدبی نظیراست درهریک اراین بناهاظرایفی به کاررفته که خودارزشی جداگانه محسوب می شود.وجودسنگ نوشته سردرورودی حمام ،به خط میرعماد،ودوعددسنگ صورتی رنگ درقسمت شرقی وغربی حمام که طلوع وغروب آفتاب رابراب آگاهی نمازگزاران نشان می داده ،همچنین وجودسربهایی که به دستورگنجعلیخان ،درکف آب انباربکاررفته بودتادرتابستان آب خنگ بماندو...ازجمله ارزشهای این مجموعه به شمارمی رود.
11-مجموعه ابراهیم خان :
بانی مجموعه ،ابراهیم خان ظهیرالدوله ازحاکمان دوران پادشاهی فتعلی شاه است .این مجموعه ازبازاز،حمام ،آبا انبار،مدرسه وخانه مدرس یاخلوت ،تشکیل گردیده ودرساخت آن تاحدودزیادی ازفضاهای معماری صفویه الهام گرفته شده وهم اکنون به عنوان یکی ازارزشمندترین مجموعه هاوزیباترین آثارتاریخی کرمان محسوب می شود.
12-ارگ بم :
ارگ بم ،بزرگترین شهرخشتی جهان بوده که درحدود2200سال قدمت دارد.این بنادرشمال شرقی بم برفرازتپه ای آذرین قرارگرفته است وازچهارقسمت ،38برج دیده بانی ،یک خندق وبارویی عظیم تشکیل شده بود.مساحت ارگ درحدود20هکتاراست .دورتادورارگ ،خندقی عمیق بوده که طی قرنهااین مجموعه راازیورش هاحفظ کرده است .مصالح اصلی بنا ،خشت خام وگل رس است .به ندرت سنگ ،آجروتنه خرمانیزدربنای ارگ به کاررفته است .ازمکانهای شناخته شده ارگ بم یک راهروی اصلی است که درگذشته بازازبوده وعلاوه براین درمجموعه ارگ بم آثاری ازبقایای آتشکده دوره ساسانی ،زورخانه ،حمام عمومی ،اصطبل ،سربازخانه ،زندان وعمارت چهارفصل نیزباقی بوده است که متاسفانه درزلزله دیماه 82تخریب شدند.دراین بنای بزرگ خانه های عمومی متصل به هم ساخته وبه یدیگرراه داشته اند.دربعضی ازخانه هاآثاری ازحمامهای خصوصی دیده می شدونیزاصطبل هادرمکانی جداازخانه هاقرارداشته اند.تعدادی ازخانه های ارگ دوطبقه ساخته شده بودندکه این امرنشان ازروندازدیادجمعیت دریکی ازدوره های گذشته دارد.ارگ بم ظاهراتا180سال پیش مسکونی بوده است .این بنای بزرگ تاریخی درزلزله پنجم دی ماه 1382ویران گردیدواکنون دردست بازسازی است .
13-یخدان مویدی وزریسف:
یخدان های مویدی وزریسف که درشهرکرمان قراردارندومتعلق به دوران قاجارمی باشند.
14-میمند{بیش ازپنج هزارسال قبل ازاسلام }
روستای میمنددر36کیلومتری شمال شرقی شهربابک قرارداردوزمان بنای آن به دوره های قبل ازاسلام می رسد.این بنا حدود350اثرمعماری صخره
ای داردکه دردل کوه کنده شده وعمق برخی ازآنهابه 25مترمی رسد.
15-ارگ راین :
ارگ راین که درشهرراین قرارداردومتعلق
به دوران قبل ازاسلام است. این ارگ دومین بنای خشتی بعدازارگ بم درکرمان است .
16-امامزاده حسین جوپار:
این آرمگاه به ابنای امام موسی کاظم (ع )تعلق داردوسه تن ازفرزندان این امام (ع )درآن مدفونندومشتمل برحیاط ،حرم ،گنبدورواق می باشدودردوره صفویه بناگردیده است .
17-مجموعه حاج آقاعلی :
این مجموعه درنزدیکی مجموعه ابراهیم خان دراواخرقرن سیزدهم هجری ساخته شده ومشتمل برمسجد،آب انبار،کاروانسرا وبازاراست .مسجدحاج آقاعلی باالهام ازمسجدوکیل شیرازبناگردیده ودارای چهل ستون سنگی یکنواخت می باشد.این مجموعه راحاج علی آقا،مشهوربه زعیم الدوله ساخته ودررفسنجان نیز،خانه اوشکوه معماری گذشته رابه تماشامی گذارد.
